Niksar Tarihi
Pontus, Roma, Bizans, Danişmendli, Anadolu Selçuklu, İlhanlı, Beylikler, Osmanlı ve T.C. dönemlerini yaşayan Niksar tarihle iç içe olan bir merkez olmuştur.[/icon_timeline_feat][icon_timeline_feat time_title=”NİKSAR ADININ MENŞEİ” title_font_style=”font-style:italic;,font-weight:bold;” title_font_color=”#85d15d”]KABERİA (CABERİA): Niksar’ın ilk adı olup, Pontus Krallığı döneminde verilen isimdir
DİOSPOLİ: Pontus ülkesini Roma topraklarına katan General Pompeius tarafından M.Ö. 64 tarihinde verilen isim
SEBASTE: Roma İmparatoru Augustos şerefine verilen isim (M.Ö.8 sonrası)
NEOCAESAREA(NEOKAİSERİA): Roma İmparatoru Tiberius zamanında (M.S.14-17) kente verilen isim. Günümüze kadar gelen Niksar adı bu orijinal isimden kısaltılmıştır
HADRİANAPOLİS: Roma İmparatoru Hadrianus zamanında (M.S.117-138) zamanında verilen isim
NEOSEZERA: Roma İmparatoru Sezar döneminde verilen isim
NİXARİA(NİKSARİA): XIII. yy. Latin kaynaklarında şehre verilen isim
NİKSANDRİA: XII. yy. başlarında Latin kaynaklarında verilen isim
NİK HİSAR: Evliya Çelebi ve diğer bazı kaynaklara göre, şehrin asıl adı “iyi hisar” anlamında “Nik-hisar” idi. Daha sonra söylenişte kısalarak, “Niksar” şeklini almıştır
NEKİSAR(NEKYASAR-NEKİYASAR): XII. yy. kaynaklarında verilen isim
NİYUKİSAR: Amasya Tarihinde Rumların “Niyukisar” adını kullandığı belirtiliyor
HARSANOSİYA: Danişmendname’de Niksar’ın eski adı “Harsanosiya” olarak zikrediliyor
NİKSAR: “Neocaesarea” dan veya “Nik Hisar”dan kısaltılarak söylenen “Niksar” adı XV. yy. dan sonra tüm kaynaklarda kullanılmaya başlanmıştır[/icon_timeline_feat][icon_timeline_item time_title=”PONTUS DÖNEMİ” title_font_style=”font-style:italic;,font-weight:bold;” title_font_color=”#85d15d”]Pers İmparatorluğu’nun çökmesiyle beraber M.Ö. 301’de Pers asıllı 1.Mithridat Amesia (Amasya)’da Pontus krallığını kurmuştur. Pontuslar Iris (Yeşilırmak) ve Likus (Kelkit) vadilerinin strajetik mevkilerinde kent ve kaleler kurmuşlardı. Kaberia (Niksar)Kelkit vadisine kuzeyden girişi denetleyen yüksek bir tepe üzerine kurulmuş, üç sıra duvarla korunan Helenistik bir akropol durumundaydı. Çanakçı ve Maduru dereleri kaleyi iki yandan doğal bir koruma altına almıştır. Pontus kralları çok önem verdikleri Kaberia (Niksar) yöresindeki avlanma ve sayfiye alanlarında saraylar, tapınaklar ve küçük yerleşme alanları kurmuşlardı. Strabon (M.Ö 63-M.S 19) yaşayıp gördüğü bu yapılardan söz etmektedir.
M.Ö.150 yıllarından sonraki dönemlerde Pontus kralları zaman zaman Kaberia(Niksar)’a gelerek ikâmet etmekteydiler. Niksar’ın Ameria mevkiinde kurulu ve kral 1. Pharnaku adına yaptırılmış ünlü “Men Pharnako “tapınağı Hellenistik çağın en güzel eserlerinden birisi olarak tanınmaktaydı. Çevresindeki sarayların bulunduğu binlerce köle ve hizmetkarın çalıştığı bu tapınakta Pontus kralları tahta çıktıkları zaman tanrıları adına yemin ederlerdi.
Niksar’ da Pontuslara ait eser ve yapılar özellikle 344 ve 449 yıllarındaki depremlerde tamamen yıkılmış, ayakta kalabilenler de savaş, istilâ ve yeni iskânlarla yok olmuştur.[/icon_timeline_item][icon_timeline_item time_title=”PONTUS DÖNEMİ” title_font_style=”font-style:italic;,font-weight:bold;” title_font_color=”#85d15d”]
Pontus Krallığı Haritası[/icon_timeline_item][icon_timeline_item time_title=”ROMA-BİZANS DÖNEMİ” title_font_style=”font-style:italic;,font-weight:bold;” title_font_color=”#85d15d”]Roma’nın küçük Asya’yı fethindeki en büyük engel Pontus devleti olmuş ve Pontus kralları Roma istilâsına karşı Anadolu’yu inatla savunmuşlardır. M.Ö.88 ve 63 yılları arasında süren Mithridat savaşlarının üçüncüsü M.Ö. 72 yılında Niksar yakınlarında yapılmıştır. Burada Roma komutanı Lucullus’u önce yenen, daha sonrada yenilen Mithradet, Lucullus’un Roma’ya geri çağırılmasıyla ülkesine tekrar sahip olmuştur. Bu defa Roma’lı Pompeus Anadolu’ya gönderilmiş ve Mithridat’ı yenerek bütün Pontus ülkesini istilâ etmiştir. M.Ö. 64’de Pompeus, Kaberia’nın(Niksar) ismini “Diaspolis” olarak değiştirmiş ve Roma’nın Asya eyaletine bağlamıştır. İmparator Nero Galatia ile Palemoniacos bölgelerini birleştirince Niksar, bu yeni büyük eyaletin onbir kentinden biri olmuştur.
Niksar, İmparator Hadrianus zamanında (M.S 117-138) tam bir Roma kenti, olmuş, imar ve bayındırlık işlerine önem verilmiştir.Bu dönemde Büyük Pontus eyaletinin Metropolis’i ilan edilen Niksar, Anadolu’nun siyasî başkenti haline gelmiş “Koinon” (eyalet meclisi) burada toplanmaya başlamıştır.
Roma imparatorluğunu çökerten en önemli olaylar’dan biri Hristiyanlığın hızla yayılmasıdır. M.S 3.yy ortalarında Niksarlı Hristiyan liderlerden Gregorius Thaumaturgos bu yörede Hıristiyanlığı örgütlemiş, piskoposluk merkezini Niksar’da kurmuştur. İmparator Decius (249-251)ve Galerius(305-311) zamanlarında Hıristiyanlar şiddetle takip edilmişler, buna rağmen G.Thaumaturgos müritleri ve Hıristiyanlar yeraltı tünel ve katakomblarında gizli ayinler düzenlemeyi sürdürmüşlerdir. Niksar’ın Karşıbağ mahallesinde bulunan bir çok tünel ve tonoz kalıntılarının bu dönemden kaldığı anlaşılmaktadır. Hıristiyanlığın serbest bırakılıp resmi din olmasından sonra da Hıristiyanlığın önemli bir merkezi olacak. MS 314’de Niksar’da bir konsil toplanacaktır.
395 yılında Roma imparatorluğunun 2 ye ayrılması ile Anadolu Bizans egemenliğe girmiştir. Niksar 6 yüzyıl gibi uzun bir süre Bizans’ın önemli kentlerinden biri olacak. Bizans döneminde de Niksar ticari ve askeri önemini koruyacaktır. Arapların ve Türklerin akınlarına karşı şehrin surları güçlendirilip, kale içine sarnıç ve depolar yapılacaktır. Anadolu’ya, 9.yy.’da Abbasiler zamanında başlayan Türk akınları 11.yy.’da Selçuklularla beraber yoğunlaşacak ve Bizans bu Türk akınları karşısında iyice bunalacaktır.
[/icon_timeline_item][icon_timeline_item time_title=”ROMA-BİZANS DÖNEMİ” title_font_style=”font-style:italic;,font-weight:bold;” title_font_color=”#85d15d”]Niksar Roma Arsenali
Roma Döneminde İnşaa edilmiş Niksar Kalesi[/icon_timeline_item][icon_timeline_item time_title=”DANİŞMENTLİLER DÖNEMİ” title_font_style=”font-style:italic;,font-weight:bold;” title_font_color=”#85d15d”]Niksar’ın fethi konusunda kaynakların yetersizliğinden dolayı tarihçiler arasında bir ittifak yoktur. Mükrimin Halil Yınanç Niksar’ı ilk fethedenin Artuk Bey, Osman Turan Danişment Gazi(1092-1097 arası) Evliya Çelebi ise Melik Gazi (Danişmend Gazi) tarafından H.476(M.1083-1084) yılında fethedildiğini yazar.
“Danişmend” lakabıyla şöhret kazanan Gümüştekin Ahmet Gazi, Sivas’a geldiği zaman şehir harap bir halde idi. Rum ve Ermeni düşmanlığı fetihleri kolaylaştırmış ve Gümüştekin Ahmet Gazi bir mukavemetle karşılaşmadan Sivas’a yerleşmişti. Esasen Bizans’ın savunması (1071-1080) arası tamamiyle kırılmış ve Orta Anadolu’da hiç bir tesiri kalmamıştı. Gümüştekin Ahmet Gazi Sivas’tan sonra ilk fetihlerini Yeşilırmak havzasında yaparak “Danişmend’li” adı ile anılacak bölgelerde devletini kurmuştur.
Niksar muhasarası ve fethi Danişmendliler tarihinde ve Danişmendname’de çok büyük bir önem arz ettiği halde bu hususta kaynaklarda hiç bir kayıt yoktur. Danişmendname’ye göre Niksar (Neokaisaraea) kuşatma ve fethi çok çetin ve uzun sürmüştür. Bir defasında mağlup olup Trabzon’a kaçan Gabras’tan sonra Taronite (destanda Matronit) 80.000 kişilik Rum ve Ermeni askeri ile Niksar’a kadar gelmiş; çok kan dökülmüş; fakat nihayet Gümüştekin Ahmet Gazi zafer kazanmış ve Niksar’ı fethetmiştir. Burasının Melikşah’ın ölümünden (1092) sonra ve 1.Haçlı seferinden (1097) önce fethedilmiş olduğu muhakkaktır. Zira Kılıç Arslan’ın Haçlılara karşı mücadeleye girişirken Niksar’da bulunan Gümüştekin’e mektup yazması, 1001’de Haçlı esirlerinin de Niksar’a sevki bunu meydana koymaktadır.
Böylece Niksar fetih olununca Danişmend Gazi orasını sahil Rumları’na karşı mücadelede kendisine hem bir üst ve hem de bu devletin başkenti yapmıştır. Nitekim Süleyman Şah, İznik’i ve Osmanlılar da Bursa ve Edirne’yi başkent yaparken, aynı stratejik sebeplerle sınırlara yakın olmayı tercih etmişlerdir. Niksar’ın Daniş-mendname de büyük bir önem kazanması ve Melik Danişmend’in türbesinin burada bulunmasının sebebi de budur.
Haçlı seferlerinin başlaması üzerine, 1.Kılıç Arslan ile birlikte Anadolu’yu savunan Danişmend Gazi, bir yandan Haçlılar ve Rumlarla mücadeleye devam ediyor öte yandan da hakimiyet sahasını genişletmek için Malatya’yı ele geçirmek istiyordu. 1098’den itibaren üç yıl süren kuşatmadan sonra Danişmend Gazi’ye karşı koyamayacağını anlayan Malatya hakimi Gabriel, Haçlı reislerinde Antakya prinkepsi Bohemund’a haber göndererek, kendisini Türklerin elinden kurtardığı takdirde Malatya’yı ona teslim edeceğini bildirdi.Bohemund, bu çağrıyı sevinçle kabul ederek Malatya’ya doğru yola çıktı. Fakat Bohemund’un gelişinden haberdar olan Gümüştekin daha Malatya’ya ulaşmadan onu Aksu vadisinde baskına uğrattı. Kısa ama şiddetli bir çarpışma sonunda Haçlılar tümüyle yok edildiği gibi reisleri Antakya prensi Bohemund ve kuzeni Salerno Kontu Richard esir alınarak Niksar’a götürüldü ve hapsedildi(1100) Bu arada Bohemud’un esir edilip Niksar’da hapsedildiğinin duyulması, bütün İslâm dünyasında sevinç yarattı ve Gümüştekin’e büyük şöhret kazandırdı.
Frankların(Haçlılar) Malatya civarında mağlubiyetleri ve meşhur Haçlı reislerinin Niksar’da esir bulunmaları Avrupa’da büyük bir heyecan uyandırdı ve yeni bir Haçlı kafilesinin yola çıkmasına sebep oldu.
Haçlı tehlikesi üzerine Danişmend Gazi ve Kılıç Arslan güçlerini birleştirdiler. 1101 yılı Haçlı Seferlerinin ilk ordusunu oluşturan Lombart, Fransız ve Almanlar, Niksar’a gitmek üzere Ankara ve Çankırı’dan ilerleyip Merzifon yakınına kadar geldiler. İstilacılar yalnız Niksar’ı alıp esirleri kurtarmayı değil Bağdat’ı da nasıl yıkacaklarını münakaşa ediyorlardı. Ancak burada 5 Ağustos günü yapılan savaşta Haçlı Ordusu imha edildi. Bu ordudan sonra ikincisi ve hemen ardından üçüncüsü Anadolu’ya geçti. Kılıç Arslan ve Gümüştekin Danişmend Gazi bunlara karşı da birlikte savaşarak 1101 yılının üç Haçlı ordusunu Anadolu’da yok ettiler. Sultan Kılıç Arslan ile Danişmendli Gümüştekin ve birçok Türk Beyi, millî birlik ve beraberlik şuuru içinde kendilerinden sayıca çok üstün üç Haçlı ordusuna karşı arka arkaya kazandıkları 1101 yılındaki bu zaferlerle Türklerin Anadolu’dan sökülüp atılamayacağını ve bu toprakların artık bir Türk yurdu olduğu gerçeğini ispatlamış oldular.
1101 yılındaki bu başarıdan sonra, Danişmend Gazi’nin, Kılıç Arslan’ın da almak istediği Malatya’yı fethetmesi (1101) ve 1103 Mayıs’ında da Kılıç Arslan’ın fikrini sormadan Niksar’da hapis bulunan Bohemund’u fidye karşılığı serbest bırakması iki hükümdarın arasının açılmasına sebep oldu. Kılıç Arslan, Danişmendliler’e karşı harekete geçerek Danişmend Gazi’yi Maraş civarında mağlubiyete uğrattı (1103).
Kılıç Arslan’a karşı bozguna uğradıktan sonra Danişmend Gazi’nin nüfuz ve kudreti sarsıldı. Danişmendname’ye göre Danişmend’in son mücadelesinde Rumlar’a karşıdır; bunlardan birini kaybeder ve sonuncusunu kazanır ama kendisi de aldığı bir ok yarasından şehid olur ve Niksar’a defnedilir(1105).
Danişmendli Devletinin kurucusu olan Gümüştekin Ahmed Gazi’den sonra yerine geçen oğlu Emir Gazi (Melik Gazi), damadı Sultan Mesud’a bıraktığı Konya havalisi hariç Malatya’dan Sakarya boylarına kadar bütün Selçuklu beldelerini Danişmendli Devleti’ne bağladı. Bizanslılar’a, Haçlılar’a ve Ermeniler’e karşı kazandığı zaferlerden sonra Anadolu hükümdarları arasında en yüksek mevkiyi aldı. Bu dönemde devletin başkenti Niksar’dan Malatya’ya taşınmıştır. (1127?)
Melik Gazi 1134’te ölünce yerine geçen oğlu Melik Muhammed (Mehmed) ile Sultan Mesud’un ittifak yaparak Bizans aleyhine genişlemeleri üzerine, İmparator İoannes (Yuannes) Anadolu Türklerini tamamıyla ezmek için büyük bir ordu ile bizzat Danişmendlilerin eski payitahtı Niksar üzerine hareket etti. (1139) Oradan gidip Trabzon Dukası Theodore Gabras’ı da bertaraf etmek kararında idi. Sıkıntılı bir yolculuktan sonra müstahkem bir şehir olan Niksar’ı kuşattı. Türkler ile Rumlar arasında uzun ve şiddetli savaşlar oldu. İmparator, kuşatmadan bir sonuç elde edemeden, Karadeniz yoluyla sessizce İstanbul’a döndü (1141). Büyük bir iddia ile başlayan bu büyük ordunun başarısızlığı Türklerin yeni fetihler yapmalarına imkân vermiştir.
Melik Mehmed’in 1143’te ölümüyle Danişmendliler üç kola ayrıldılar. Melik Mehmed’in oğlu Zünnün Kayseri’ye, kardeşleri Aynüddevle Malatya’ya ve Yağıbasan Sivas’a hakim oldular. Danişmendlilerin üçe ayrılması Anadolu’da üstünlüğün yeniden Selçuklulara geçmesini sağladı.
Danişmedlilerin bu taht kavgaları sırasında Sungur Bey, Amasya ve Niksar’a bir süre hakim olmuş ise de Nizameddin Yağıbasan (1143-1164) daha sonra amcasının oğlu Sungur Bey’i bertaraf ederek buraları kendisine bağlamıştır. Danişmendli hükümdarları arasında nüfuzlu ve mühim bir sima olan Nizameddin Yağıbasan Sivas ve Niksar’da bir takım imar faaliyetlerinde bulunmuş, camii, medrese, türbe, imarathane ve hanlar yaptırmıştır. Ulu Cami, Danişmed Gazi Türbesi ve Anadoludaki ilk medreselerden olan Yağıbasan Medresesi Niksar’daki bu ihtişamlı dönemin günümüze kalan örnekleridir.
Nizameddin Yağıbasan’ın ölümü (1164)üzerine, yerine yeğeni İbrahimin oğlu İsmail Sivas’ta devletin başına geçti. Ancak Yağıbasan’ın oğlu Cemaleddin (Cemal) Gazi, İsmail’in hakimiyetini tanımayarak Tokat Amasya ve Niksar’da iki sene hüküm sürdü (1164-1166) Cemal Gazi’den sonra Niksar’a hakim olan İsmail ise 1172’de Sivas’taki şiddetli kıtlıkta perişan olan halk tarafından öldürülmüş ve ambarları yağmalanmıştı.
İsmail’in ölümü üzerine Şam’da bulunan Zünnûn Sivas halkının isteği ve Musul Atabeyi Nureddin Mahmud’un desteği ile Sivas’a gelip Danişmendli tahtına çıktı (1172) Böylece Niksar Zünnûn’ün hakimiyetine girdi. Ancak Anadolu birliğini sağlamak emelinde olan Kılıç Arslan’ın Sivas’a yürümesi üzerine Zünnûn, Niksar’a çekilmiş, Musul atabeyi, Nureddin’in yardımıyla tekrar Sivas tahtına oturmuştur. (1172-1175) Zünnûn Danişmendlilerin son hükümdarıdır.
Danişmendli hükümdarlarından beşi Niksar’da metfundurlar. Bunlar Danişmend Gazi, Sungur, Nizameddin Yağıbasan, Cemaleddin Gazi, Şemseddin İsmail bin İbrahimdir.
Anadolu’da kurulan devletlerin en büyüklerinden biri olan Danişmendliler, Anadolunun Türkleşmesi ve İslâmlaşması için büyük gayret sarfetmişler, devletlerinin ilk kurulduğu bölge olan Sivas, Niksar, Tokat, Amasya ve Çorum yörelerinde yoğun bir kültürel faaliyet içinde bulunmuş, bu faaliyetlerin bir sonucu olarak bu yörelerin çok erken sayılacak tarihlerde Türkleşme ve İslâmlaşmasını gerçekleştirmişlerdir.[/icon_timeline_item][icon_timeline_item time_title=”DANİŞMENTLİLER DÖNEMİ” title_font_style=”font-style:italic;,font-weight:bold;” title_font_color=”#85d15d”]
Melik Gazi Türbesi
[/icon_timeline_item][icon_timeline_item time_title=”MOĞOL BASKISI VE İLHANLI DÖNEMİ” title_font_style=”font-style:italic;,font-weight:bold;” title_font_color=”#85d15d”]Selçuklular’ın Memluk Sultanı Baybars’ı Anadolu’ya davet etmeleri buna mukabil Abaga Han’ın giriştiği intikam hareketi ve Pervane’nin idam edilmesi (1277) büyük buhranlara sebep olmuş, devlet nizamı ve asayişin bozulması, Moğollar’ın baskı, soygun ve zulümler”i gittikçe artan bir felaket halini almıştı. Bu buhranlar arasında bir takım tabiî afetler de baş göstererek Niksar sellere harap oldu.İlhanlılar, bir süre sonra Anadolu’yu doğrudan kendilerine bağlayarak genel valilerle yönetmeye başladılar. 1305’de Anadolu’ya genel vali olarak gönderilen İrencin Noyan’da baskı, soygun ve zulümlere devam etti. İrencin, 1307-1308 kışını geçirdiği Niksar’da da tahribatlarda bulundu ve halkı ağır vergilerle ezdiği için emlâk sahipleri evlerini terkettiler.
İlhanlı hükümdarı Ebu Said Bahadır Han zamanında vali olarak görderilen Timurtaş, Anadolu’da nizam ve asayişi kurup, kuvvetli bir idare meydana getirdi. Bu dönemde Niksar’ın ekonomik önemini anlamak için Anadolu’daki bazı şehirlerin İlhanlı devletine ödedikleri vergileri karşılaştırmak faydalı olacaktır. Hamdullah Kazvini, İlhanlıların 1336 yılı bütçesinde Türkiye şehirlerine ait vergileri verirken; Sivas ve Konya toplam 1.384.886 dinar, Erzincan 332.000, Erzurum 222.000, Niksar 187.000, Kayseri 140.000, Ankara 72.000, Aksaray 51.000 dinar gösterir. Buradan da anlaşılacağı üzere Niksar Anadolu’nun büyük ve zengin şehirlerinden olduğu gibi mühim bir mevkii işgal ettiğini de görmekteyiz.[/icon_timeline_item][icon_timeline_item time_title=”MOĞOL BASKISI VE İLHANLI DÖNEMİ” title_font_style=”font-style:italic;,font-weight:bold;” title_font_color=”#85d15d”][/icon_timeline_item][icon_timeline_item time_title=”BEYLİKLER DÖNEMİ” title_font_style=”font-style:italic;,font-weight:bold;” title_font_color=”#85d15d”](Eretna, Taceddinoğulları, Kadı Burhaneddin)
1335’te Ebu Said Bahadır Han ölünce İlhanlı Devletinde saltanat mücadeleri başlayacak, bir Uygur Türk’ü olan Eretna Bey vali olarak geldiği Anadolu’da bu karışıklıktan faydalanarak Eretna Devletini kuracaktır(1341). Niksar, bu dönemde Eretna Devletinin sınırları içinde yerini alacaktır.
Eretna Devleti zamanında Niksar’ın yönetimi Doğancık Bey’de idi. Doğancık Bey’in, Eretna’nın Şeyh Hasan ile mücadelesinde Şeyh Hasan tarafını tutması, ayrıca Amasya’yı ele geçirmesi Eretna ile arasının açılmasına sebep olmuştu. Nitekim Eretna Bey kuvvetlerini Amasya üzerine göndermiş, Amasya’dan Niksar’a çekilen Doğancık Bey ise bu olaydan bir kaç yıl sonra (1345 veya 1347) vefat etmiştir.
Doğancık Bey’in ölümü üzerine yerine, Tacettinoğulları Beyliğinin asıl kurucusu olan oğlu Tacettin Bey geçti. Bu sırada Eretna Devleti’nin başında bulunan Alaattin Ali Bey’in, devletin aleyhine içte ve dışta gelişen olaylara seyirci kalması, kendisine zevk ve eğlence alemlerine vermesi, emirleri büsbütün kendisinden uzaklaştırmış, diğer bölgelerdeki emirler gibi Niksar bölgesindede Tacettin Bey bagımsız hareket etmeye başlamıştı.
Tacettin Bey’in, Amasya emiri Hacı Şadgeldi ile birlikte olup, Eretna Devleti aleyhine faaliyetlere girişmesi üzerine Alaattin Ali Bey ve veziri Burhanettin, 1379 yılı baharında Niksar üzerine hareket ettiler. Ancak bu sefer Alaattin Ali Bey’in beceriksizliği yüzünden tam bir bozgunla sonuçlanmış, bu sefer sırasında Eretna ordusunda bulunan Samagar oğluna ait Moğol askerleri Niksar’ı yağmalamışlardı.
Kadı Burhanettin’in muhalifi olan gruplar, Tacettin Bey ile birleşerek ona karşı harekete geçtiler. Bu olay üzerine Kadı Burhaneddin ordusu ile Niksar üzerine yürüdü. Burada Tacettin Oğulları ordusunu dağıttı ve askerleri zengin ovayı talan ettiler. Tacettin Bey, Kadı Burhaneddin ile başa çıkamayacağını anla-yınca Kadı Burhaneddin ile sulh yapmak zorunda kaldı.(1386).
Tacettin Bey aynı yıl Ordu civarında hüküm süren Hacı Emir Beyliği üzerine yürümüş, fakat Süleyman Bey tarafından dar bir geçitte sıkıştırılarak bozguna uğratılmış ve öldürülmüştür. Yerine oğulları Mahmut Çelebi ve Alp Arslan ismindeki iki oğlu geçmiştir.
Kadı Burhaneddin, Tacettin Bey’in ölüm haberi üzerine derhal ordusuyla harekete geçerek Niksar önünde karargahını kurmuş, burada Niksar ileri gelenleri Kadı Burhaneddin’i karşılayarak şehrin anahtarlarını kendisine teslim etmişlerdir. Bu durumdan fevkalâde memnun olan Kadı Burhaneddin şehri yağmalattırmamış ve Melik Danişmend Gazi Türbesini ziyaret edip, Mevlana Celâleddin Rumî için yapmış olduğu adağı da yerine getirdikten sonra şehre girmiştir(1387 ).
Kadı Burhaneddin, kendisine bağlı kalmak şartıyla Niksar ve ona bağlı yerleri Taceddin Beyin oğlu Mahmut Çelebiye bırakmıştır. Bir süre sonra Mahmut Çelebi ile kardeşi Alp Arslan’ın arası açılmış, Kadı Burhaneddin’den yardım alan Alp Arslan, Niksar ve çevresinin bir kısmını ele geçirmişti. Bununla birlikte Alp Arslan, Burhaneddin’in düşmanı olan Eretna’nın akrabası Ferudun’la ilişkisi sebebiyle Burhaneddin tarafından öldürüldü(1394) Yakalanarak Niksar kalesine hapsedilen Ferudun da kısa bir mahkemeden sonra öldürüldü.
Bu olay sonrasında Kadı Burhaneddin Canik vilayetinden gelecek taaruzlara karşı kuzey sınırını korumak üzere Niksar suyu üzerine iki burc inşa ettirdi. Kadı Burhaneddin, kış boyunca kısmen Yıldırım Bayezit’e tabi olan Canik bölgesinde giriştiği askeri harekatın yorgunluğunu Niksar’da kırk gün kadar av partileri, şarap ve saz meclisleri tertip ederek gidermeye çalıştı (1394 baharı)
Fakat bu hal uzun sürmedi. Daha önceden Kadı Burhaneddin’in hizmetine giren Akkoyunlu Kara Yülük Osman Bey ile Kadı Burhaneddi’nin arası açıldı. Kara Yülük Osman Bey bir baskınla Kadı Burhaneddin’i öldürdü(1398).[/icon_timeline_item][icon_timeline_item time_title=”OSMANLILAR ZAMANINDA NİKSAR” title_font_style=”font-style:italic;,font-weight:bold;” title_font_color=”#85d15d”]Kadı Burhaneddin’i ortadan kaldıran Kara Yülük Osman Sivas’ı kuşattı. Ancak şehir direnerek teslim olmadı ve Osmanlı padişahı Yıldırım Bayezid’den yardım istedi. Bunun üzerine 1. Bayezıtoğlu Süleyman Çelebi’yi mühim bir kuvvetle Sivas’a gönderdi. Sivas, Tokat, Niksar ve Kayseri böylece kendi istekleriyle Osmanlı hakimiyetine girdi. 1. Beyezıtoğlu Süleyman Çelebi’yi yeni bağlanan bu ülkeye vali tayin etti. (1398)
1402 Ankara Savaşında Yıldırım, Timur’a yenilmesi ile bozulan Anadolu birliği, Sivas-Tokat yöresinde de etkisini sürdürmüş, Timur orduları bu iki şehre ağır tahribatlar vermiştir. Evliya Çelebi Seyahatnamesinde “Timur’un kalabalık bir orduyla Tokat’a gelip, ele geçiremeden eli boş döndüğünü” anlatır. Timur’un Anadolu’yu terk etmesinden sonra başlayan Fetret Devri, Amasya ve Tokat yöresinde yeniden derlenip toparlanma mücadelesi veren Şehzade Mehmet Çelebi’nin 1413’te birliği tekrar tesis etmesiyle sona erer.
Fetret Devrinde ve bu devrenin sonunda Mehmet Çelebi’nin elinde mevcut Osmanlı toprakları, Yıldırım zamanından çok küçüktü. Bu devrin sonunda Anadolu’da, İç Anadolu, Batı Anadolu topraklarının bir bölümü ile Sivas, Tokat, Amasya’da Osmanlı toprakları içerisinde yer alıyordu. Fetret Devrinde Tokat ve yöresinde İsfendiyaroğlu, Kara Devletşah, Mezit Bey, Kubadoğlu, İnaloğlu, Gözleroğlu, Köpekoğulları isyanları başgöstermiş bunların pek çoğu Çelebi Mehmet tarafından bastırılmış, sukünet sağlanmıştır.
Niksar’da tarihi açıdan en önemli olaylardan biri de, İstanbul’un fethinden sonra Karadeniz’de varlığını sürdüren, Türk varlığı için bir tehdit sayılan Trabzon Rum İmparatorluğuna son vermek için 1461’de sefere çıkan Fatih Sultan Mehmet’in Niksar’da bir müddet kalıp seferine devam etmesidir. Ramazan ayını burada geçiren padişah, bayram namazını da Ulu Cami de kılmıştır.
Hayrullah Efendi Tarihinde ise bu olay şu şekilde anlatılmaktadır.
“Fatih Sultan Mehmet, Sinop’un zaptını ikmal ettikten sonra Trabzon’a gitmek istedi. Yolların güçlüğü dolayısıyla 300 baltacı, 300 kazmacı, 300 kürekçi, 300 köfeci, 300 taşçı ve kaldırımcı neferler tertip ettirdi. Bunlar ormanları kestiler, taşları kırdılar, yol açtılar.
Bu açılan yollardan Yeşilırmak ve Koylu suyu geçilerek Niksar’a varıldı. Kelkit vadisi takip edilerek Koyluhisar ve Karahisar zaptedildi. Gümüşhane dağlarından aynı usülle geçildikten sonra Trabzon kuşatıldı. “
Diğeri ise İran’daki Safevilerle mücadelenin devamı sırasında Şah İsmail’in hareketlerine dur demek için çıktığı seferin dönüşünde Niksar’a uğramasıdır. Yavuz, İran üzerine sefere çıkarak Türkiye’nin geleceğini karartmak isteyen Safevi meselesine son vermek istemiştir. Ancak kardeşleri arsında çıkan kavgalar Şah İsmail’in işine yaramış, bölgeye gönderdiği Rümyeli Nur Halife vasıtasıyla kendi adına hutbe okutturmuştur.
Bu olay Hoca Sadettin Efendinin Tacüt-Tevarih adlı eserinde şu şekilde anlatılmaktadır.
“Nur Ali Halife adlı bir sapık, yirmi bin kadar taraftarla Niksar’dan başlayıp yağma ve talan ederek Amasya’ya yöneldi. Bunun üzerine Sultan Selim’in ağabeyi Sultan Ahmet veziri olan Yularkıstı Sinan Paşayı kalabalık bir kuvvetle bölgeye gönderdi. Sapık kendini zor kurtararak Tokat’a kaçtı. Yine aynı eserde Yavuz Selim’in Çaldıran seferi dönüşü şu şekilde anlatılmaktadır.
“Şah İsmail’le Çaldıran’da yaptığı harpte galip gelen Yavuz, Kelkit vadisini takip ederek döndü. Ramazan bayramı namazını Niksar’da kıldı. Niksar’da iki gün istirahatten sonra Hayati ve Sonusa yolu ile Amasya’ya vardı.”
Büyük Türk cihangiri Kanunî Sultan Süleyman’da, Sivas-Erzincan üzerinden çıktığı doğu seferi dönüşü Sivas’tan Amasya’ya geçerken 1544’te Tokat’a uğramış ordusunun bir kısmını Niksar’da kışlatmıştır.
Sivas vilayeti Tokat sancağına bağlı bir kaza olarak konumunu muhafaza eden Niksar, 1896 yıllarında Ermeni olaylarına tanık olur. Asırlardır beraber yaşadıkları komşularıyla topraklarımızda gözü olan emperyalistlerin kışkırtmalarıyla düşman olur.
- Dünya Savaşı sonunda, 30 Ekim 1918’de imzalanan Mondros Ateşkes antlaşmasından sonra Anadolu’nun pek çok bölgesi işgal edilerek murdar düşman çizmeleriyle çiğnenirken Tokat sancağı ile birlikte ona bağlı 4 kazası bunun dışında kalmıştır. Ancak buralarda da maalesef Rum ve Ermenilerin bu fırsattan istifade ederek yaptıkları katliamlar, tecavüzler, yöre halkına yaşattığı tehditkarlıklar onları pek aratmamıştır. Bunların yanısıra bölgede zuhur eden Yenihan, Zile, Yozgat isyanları, Artova ve Sulusaray’a sıçratılan asilerin şekavetlikleri Kuva-i Millîyeye destek olmak isteyen halkımızın manevi gücünü zaman zaman zayıflatmıştır.
İstiklâl Savaşı cephelerine gönderilmek istenen askerlerimizin bir kısmı maalesef bunlarla uğraşmak zorunda kalmıştır.
Niksar bağlı bulunduğu Tokat sancağı ile birlikte işgale uğramamıştır ama 1.Dünya harbinde, İstiklâl Savaşında üstüne düşeni yapmıştır.
Niksarlı memleketinin geleceği için evlâdını, Çanakkale’de, Yemen’de, Kafkaslar’da, Balkanlar’da İstiklâl Savaşının değişik cephelerinde, Rum, Ermeni müsademelerinde şehit vermiştir. Memleketin işgaline karşı da 20 Haziran 1919’daki gibi haykırmasını bilmiştir. Cephelere gönderilmek üzere yardımlar toplanmış, büyük bir titizlikle yerlerine ulaştırılmıştır.
1907 yılında Niksar, Tokat sancağına bağlı 3.sınıf 4 nahiyesi 95 köyü olan bir kazadır. Halk dilinde 93 harbi olarak bilinen 1877-1878 Osmanlı Rus savaşları sırasında çok sayıda yerli ve dışarıdan gelen muhacirler devlet tarafından Niksar’a yerleştirilmişlerdir. Ruslar’ın zulmünden kaçan Batum, Artvin dolaylarında Gürcüler Sorhun, Muhtardüzü Mercimekdüzü, Örenler, Musapınarı, Fatlı, Dalkaya, Akıncı, Ustahasan, Gidiver, Pöhrenkli köylerine; Kafkasya’dan gelen Çerkezler Camidere’ye; Kosovadan 1.Dünya savaşı yıllarında göç etmek zorunda bırakılanlar, Kapıağzı köylerine yerleştirmişlerdir. Cumhuriyetin ilanından sonra yapılan mübadelede özellikle Selanik’ten gelen Muhacirler Rumların boşalttıkları Sulugöl, Boyluca, Aydoğmuş, Karabayır, Hanyeri, Ardıçlı, Leğen, Eryaba, Fel köylerine yerleştirilmiştir.
Sivas Vilayeti Salnamesinin 1883 kayıtlarına göre 1880 yılında Tokat sancağıyla birlikte Niksar, Erbaa ve Zile kazalarına 20944 erkek göçmen yerleştirildiğini bildirmektedir.
[/icon_timeline_item][/icon_timeline]